Jędryskowska kuźnica nad Małą Panwią

\"Od góry Zielonego pierwsza, Wtorą zową miodowską tę, co jej jest bliższa, Pod tą jest bardzo stara kuźnica kuczowska, Czwarta niżej w poł mili leży jędryskowska\" - napisał Walenty Roździeński w słynnym dziele \"Officina Ferraria abo huta y warstat z kuźniami szlachetnego dzieła\". Czy to były początki Jędryska, czy też powstał znacznie wcześniej?

Materiały na temat historii Jędryska zaczęło gromadzić Stowarzyszenie "Nasze Kalety". Część opublikowano w 80-stronicowej książeczce "Z dziejów Jędryska". Znajdziemy w niej artykuł Bernarda Szczecha, archiwalne fotografie, pocztówki i mapy, ale też wspomnienia starszych mieszkańców miejscowości oraz legendy związane z górą Śmiertką oraz uroczyskiem Blochle.

? Zależało nam, by zachować okruchy historii żyjące w pamięci najstarszych mieszkańców naszej dzielnicy ? mówi Radosława Radziwończyk, sekretarz "Naszych Kalet". ? Osobiste wspomnienia najstarszych mieszkańców dzielnicy Jędrysek zostały spisane przez wnuków. Celowo nie ingerowaliśmy w tę część, ponieważ odebralibyśmy tym wypowiedziom subiektywny charakter i niepowtarzalny klimat. Na pewno są tu nieścisłości i nie ma ciągłości chronologicznej, ale nie o to chodziło w naszym projekcie. Najważniejszym celem było integrowanie najstarszego i najmłodszego pokolenia mieszkańców dzielnicy.

Z Jędryska pochodzi aktor Piotr Polk, znany m.in. z serialu "Ojciec Mateusz". W tej dzielnicy Kalet urodził się znany językoznawca prof. Henryk Borek. W okresie powojennym działało tutaj kino "Rusałka". Ciekawostką jest mapa z 1902 r. na której pomiędzy Jędryskiem a Kaletami jest wielkie rozlewisko Małej Panwi. Zaznaczono na niej projektowaną groblę. Po rozlewisku obecnie nie ma śladu, a w miejsce grobli jest drogą łącząca obie miejscowości.

Leniwie płynąca Mała Panew, nazwana przez Walentego Roździeńskiego Małpadwią, stała się w średniowieczu motorem napędowym rozwoju przemysłowego tych ziem, który przyciągną osadników. Po obu brzegach rzeki, ale też innych strumieni występowały rudy darniowe tak zwane limonity. "Powstawały one, szczególnie na piaszczystych gruntach, dzięki oddziaływaniu kwasów organicznych, z bogatej na tym terenie szaty roślinnej, na znajdujące się tam różnorodne minerały, szczególnie na piaski żelaziste stanowiące podłoże okolicznych lasów zawierające w swym składzie żelazo. Wypłukane związki żelaza osadzały się następnie pod darnią, tworząc warstwy rudy w postaci płyt lub buł o bardzo wysokim procencie zawartego w nich żelaza. (...) Na naszym terenie rudy dobywane były przez miejscowych górników w okolicznych lasach, a następnie transportowane do pobliskich "zakładów hutniczych", gdzie w dymarkach wytapiano z nich surówkę żelaza, która następnie poddawana był przeróbce w kuźnicach" - napisał Bernard Szczech.

Jedną z kuźnic wymienionych przez Roździeńskiego jest Jedryskowska. Kiedy powstała? Czy na długo przed rokiem 1612 r., gdy ukazała się drukiem Officina Ferraria? Nieodległa kuźnica w Kuczowie istniała już w XIV wieku.

"Pierwszym, który pokusił się osadzić początki Kuźnicy Jędryska, był Ludwik Musioł. Gdy w okresie międzywojennym odnalazł bezcenny woźnicki manuskrypt radziecki, słynny "Protokolarz miasta Woźniki", dane mu było pierwszemu zagłębić się w jego zapisy powstałe przed ponad pół tysiącleciem. Między innymi w zapisach o powinnościach względem kościoła św. Katarzyny odnalazł trzy zapisy świadczące o zwrocie powinności. (...) Jako, że zapisy były pozbawione datacji, Musioł porównując je z pozostałymi informacjami, ocenił czas powstania inskrypcji na rok 1505. Czy jednak poprawnie, istnieją wątpliwości. Być może, wspomniane zapisy, szczególnie pierwszy z nich można odnieść do końca XV wieku, ponieważ zapis ten sąsiaduje z starszymi datowanymi informacjami" - uważa Bernard Szczech.

Czas powstania Jędryska to nie jedyna zagadka związana dziejami miejscowości. ? Już po ukazaniu się publikacji, następni mieszkańcy zaczęli nam dostarczać zdjęcia, pamiątki rodzinne czy spisane wspomnienia. Dziękujemy, że odpowiedzieli na nasz apel. Dalej zbieramy materiały i mam nadzieję, że w przyszłości powstanie bogatsze i wierniejsze szczegółom historycznym opracowanie historii Jędryska ? mówi Radosława Radziwończyk.

Jarosław Myśliwski