Samoloty bez śmigieł, betonowe bomby, młodzież

Kto bywa w Zendku, w okolicy lotniska bez trudu zauważy resztki dziwnych zabudowań. Z ziemi wystają betonowe ruiny, widać, że kiedyś musiały tu być solidne budowle. Wokół lotniska w Pyrzowicach rzeczywiście stało sporo różnych obiektów o różnym, zresztą, przeznaczeniu. Wszystkie były z lotniskiem związane. A czasy, o których mówimy, to lata II wojny światowej.

Lotnisko w Pyrzowicach (kiedyś mówiło się, że w Zendku) powstało właśnie w latach wojny. Było Niemcom potrzebne w przynajmniej kilku celach. Pierwszy, oczywisty, choć na początku lat 40. nikt nie dopuszczał nawet myśli, że nad zajętymi terenami mogą pojawić się wrogie bombowce, czyli obrona przed ewentualnymi nalotami. Drugi, nie mniej ważny powód, to potrzeba posiadania lotniska etapowego w drodze z Niemiec do ZSRR. Od czerwca 1941 roku front wschodni był niczym worek bez dna. Niemcy parli co prawda naprzód, ale straty ponosili spore. Samoloty były więc potrzebne frontowi niczym krew. Lądowały więc na Udetfeld, brały paliwo, piloci odpoczywali i ruszali w dalszą drogę.

W 1942 roku ruszają masowe naloty aliantów na Niemcy. Na razie jeszcze Niemcy dawali sobie radę i strącali sporo alianckich Lancasterów, Halifaxów i B 17, ale i tak sytuacja zaczynała być groźna. Zwalczanie nalotów na przemysł i (później) miasta angażowało lotnictwo, tak potrzebne na froncie i z tym niedoborem trzeba było coś zrobić. Profesor Alexander Lippisch, niemiecki konstruktor lotniczy, pracował nad projektem napędzanego silnikiem rakietowym, taniego i stosunkowo prostej budowy, samolotu przechwytującego. Gdzieś jednak trzeba było szkolić pilotów i przeprowadzać próby samolotów. Wybór padł na Zendek, gdzie powstało Erprobungskommando 16, czyli 16. Oddział Doświadczalny. To w Zendku miały więc miejsce jedne z pierwszych w świecie doświadczeń z napędem rakietowym. To tu maszyny zbliżały się do bariery dźwięku, to tu poznawano tajniki lotów z dużymi prędkościami.

Ale lotnisko nie było wykorzystywane tylko do doświadczeń z rakietowymi myśliwcami. Odbywało się tu sporo innych eksperymentów. Mało kto wie, że Udetfeld było bazą doświadczalną, w której próbowana była różna broń, m.in. bomby kasetowe, z którymi samoloty miały latać nad Pustynię Błędowską w okolice Olkusza i tam je zrzucać. Nawiasem mówiąc, na pustyni odkryto resztki celów, na które zrzucano bomby. Dzięki dronom wyposażonym w aparaty fotograficzne o dużej rozdzielczości, udało się znaleźć zarysy samolotów i innego sprzętu, będące makietami, które służyły do ćwiczeń.

Na poligonie Zendek były również prowadzone eksperymenty z innymi rodzajami broni. Źródła podają, że to tutaj Niemcy dokonywali prób z przeciwpancernymi wyrzutniami Panzerschreck i wiele innych. Podobno nawet na poligonie prowadzono doświadczenia z rakietami V2, pierwszymi balistycznymi pociskami w historii. Sprawa po dziś dzień jest niewyjaśniona. Są jednak źródła, które podają, że V2 spadały na poligon na Pustyni Błędowskiej. Miały być wystrzeliwane właśnie z okolic dzisiejszego lotniska.

Nic więc dziwnego, że wokół Udetfeld powstały rozmaite zabudowania. Jedne służyły jako magazyny, inne wykorzystywano do obserwacji, w jeszcze innych były schrony, składy bomb, urządzenia radarowe itd. Dla Niemiec poligon był bardzo ważny i do jego istnienia oraz tego, co się tam działo, przykładano sporą wagę. Dowodem na to mogą być np. plany wobec terenu i zagospodarowania okolic. W pobliżu miało powstać miasteczko dla nawet kilkunastu tysięcy mieszkańców, którzy byliby pracownikami działających tam instytucji, laboratoriów itd.

W 1945 roku, gdy Niemcy ustąpili przed nacierającą Armią Radziecką, zabudowania i urządzenia wpadły w ręce "wyzwolicieli". Potem przekazano je Wojsku Polskiemu, które z części z nich (dobudowując i co rusz burząc kolejne) korzystało z poligonu i lotniska do 1987 roku, kiedy to rozformowano 39. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, który tu stacjonował, przekazując lotnisko władzom cywilnym.

Jacek Tarski