Daj bliskim chwilę,
którą zapamiętają
którą zapamiętają
Oczekiwanie na dziecko to czas głębokich emocji – radości i ekscytacji, ale również niepokoju. Wielu spośród przyszłych rodziców doświadcza różnorodnych obaw związanych z ciążą, porodem i nową rolą życiową. Zrozumienie tych lęków i ich podłoża jest kluczowe dla zachowania dobrostanu psychicznego w tym wyjątkowym okresie. Sprawdź, o czym warto wiedzieć!
Ciąża stanowi dla wielu osób jeden z najważniejszych etapów w życiu. Ten okres transformacji obejmuje zmiany fizjologiczne, psychologiczne i społeczne. Mimo iż najczęściej towarzyszy mu radosne oczekiwanie, to mogą pojawić się również lęki dotyczące rodzicielstwa. Obawy te są naturalną reakcją na nową, nieznaną sytuację i pojawiają się zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Jakich kwestii dotyczą?
Liczne badania naukowe potwierdzają, że ciąża, nawet jeśli jest planowana i oczekiwana, stanowi sytuację stresogenną, która wymaga adaptacji do nowej roli i zmian w codziennym funkcjonowaniu. Lęk o różnym nasileniu jest powszechnym doświadczeniem w tym okresie. Dane wskazują, że może go doświadczać nawet 80% przyszłych matek. Częstość występowania tego lęku może się różnić w zależności od etapu ciąży, przy czym obserwuje się jego wzrost w III trymestrze.
Sama powszechność występowania lęku, dotykająca tak dużej grupy przyszłych matek, sugeruje, że jest to niemal uniwersalny element doświadczenia ciąży, a nie oznaka zaburzenia. Podkreślenie tego faktu może pomóc w normalizacji tych odczuć i zmniejszeniu poczucia izolacji u osób, które ich doświadczają.
Czasami takie lęki mogą być bardzo irracjonalne i dotyczyć nawet konkretnej daty porodu. Może mieć to związek z różnymi osobistymi skojarzeniami, czy wręcz obawą o potencjalny znak zodiaku dziecka i cech, które się z nim wiążą.
Wahania nastroju i labilność emocjonalna przyszłej matki są również zjawiskiem uznawanym za naturalne. Wynikają one częściowo ze zmian hormonalnych zachodzących w organizmie kobiety. Indywidualne reakcje emocjonalne mogą być bardzo zróżnicowane; sposób radzenia sobie ze stresem i niepokojem bywa odmienny u różnych osób, niektórzy mogliby żartobliwie stwierdzić, że np. osoby ze znakiem zodiaku Byk będą takie stany znosić lepiej, niż wiecznie niespokojne Lwy i Skorpiony.
Nie oznacza to jednak, że lęk ten można bagatelizować. Badania wskazują bowiem, że silny lub przewlekły stres w ciąży nie jest jedynie subiektywnym dyskomfortem, ale ma wymierne, biologiczne konsekwencje dla rozwijającego się płodu. Dzieje się tak poprzez mechanizmy hormonalne – hormony stresu, takie jak kortyzol i adrenalina, wydzielane w organizmie matki, mogą przenikać przez łożysko i wpływać na dziecko.
Szczególną formą lęku doświadczanego w ciąży jest tokofobia – intensywny, czasem wręcz paraliżujący strach przed porodem. Badania prowadzone w Polsce dostarczają zróżnicowanych danych na temat jej skali. Jedno z badań wskazuje, że choć większość kobiet (ok. 66%) odczuwa lęk przed porodem o niskim lub przeciętnym nasileniu, to znaczący odsetek doświadcza lęku podwyższonego, wysokiego lub bardzo wysokiego (łącznie ponad 34%). Inne badania sugerują, że intensywny lęk dotyczy około 20% ciężarnych.
Przyczyny tego lęku są złożone i wielowymiarowe. Najczęściej wymieniane obawy dotyczą bólu porodowego oraz potencjalnych komplikacji. Kobiety boją się również utraty kontroli nad sytuacją, działań personelu medycznego, a nawet śmierci własnej lub dziecka. Istotny wpływ mogą mieć także wcześniejsze traumatyczne doświadczenia porodowe, zarówno własne, jak i historie zasłyszane od innych, a także indywidualne cechy osobowości.
Nowsze badania nad tokofobią sugerują, że nie zawsze jest to zaburzenie o charakterze typowej fobii. Może ona przybierać cechy obsesji lub tak zwanej idei nadwartościowej i często współwystępuje z innymi zaburzeniami lękowymi lub afektywnymi (zaburzeniami nastroju).
Co ciekawe, obserwuje się pewien rozdźwięk między deklarowanym przez kobiety lękiem a ich pragnieniem macierzyństwa. Mimo powszechnego strachu przed porodem, zdecydowana większość młodych kobiet (nawet tych, które słyszały traumatyczne historie porodowe od bliskich) nadal pragnie zajść w ciążę i urodzić dziecko, postrzegając poród jako zjawisko naturalne i instynktowne. Wskazuje to na siłę motywacji do posiadania potomstwa, która współistnieje ze znaczącymi obawami dotyczącymi samego procesu narodzin.
Warto również zaznaczyć, że istnieją skuteczne metody pomocy kobietom doświadczającym silnego lęku przed porodem. Interwencje terapeutyczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna czy rzetelna edukacja przedporodowa, wykazują skuteczność w redukcji lęku.
Ciąża i okres poporodowy to czas zwiększonego ryzyka wystąpienia lub nasilenia objawów depresyjnych. Szacuje się, że depresja w okresie ciąży może dotykać około 10% kobiet. Objawy lękowe i depresyjne często współwystępują, tworząc złożony obraz problemów ze zdrowiem psychicznym w tym okresie. Dane epidemiologiczne wskazują na różną częstość występowania epizodów depresyjnych w poszczególnych trymestrach ciąży; jedno z badań wskazuje na najwyższą częstość pod koniec drugiego trymestru.
Istnieje udowodniony naukowo silny związek między poziomem odczuwanego stresu a nasileniem objawów depresyjnych w ciąży. Przewlekły, silny stres może prowadzić do niekorzystnych zmian neurobiologicznych, takich jak hamowanie neurogenezy (tworzenia nowych komórek nerwowych) czy nawet atrofia neuronów, co w konsekwencji sprzyja rozwojowi depresji.
Kluczowe jest zrozumienie, że depresja i lęk nie są problemem dotyczącym wyłącznie matki. Stanowią one istotne ryzyko dla dziecka, wpływając na jego rozwój już w okresie prenatalnym oraz zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia problemów emocjonalnych, behawioralnych i poznawczych w późniejszym życiu. Ten międzypokoleniowy wpływ podkreśla znaczenie dbania o zdrowie psychiczne przyszłych matek nie tylko dla ich własnego dobra, ale również dla zapewnienia optymalnego startu w życie ich dzieciom.
Czas oczekiwania na dziecko jest pełen wyzwań emocjonalnych także dla mężczyzn. Choć często pozostają oni w cieniu doświadczeń partnerki, badania wskazują, że przyszli ojcowie również mogą doświadczać lęku, stresu i obaw. Typowe niepokoje dotyczą nowej roli i związanej z nią odpowiedzialności, stabilności finansowej i zdolności do zapewnienia bytu rodzinie, potencjalnych zmian w relacji partnerskiej, a także obaw o zdrowie partnerki i dziecka oraz sam przebieg porodu.
Mężczyźni mogą czuć się bezradni wobec dolegliwości ciążowych partnerki lub odczuwać presję związaną z przygotowaniami do narodzin dziecka. Badania pokazują, że ojcowie, którzy aktywnie przygotowują się do porodu rodzinnego, na przykład poprzez uczestnictwo w zajęciach szkoły rodzenia, odczuwają mniejszy lęk związany z tym wydarzeniem. Co ciekawe, motywacją do obecności przy porodzie bywa nie tylko wewnętrzna potrzeba ojca, ale często również prośba partnerki.
Chociaż lęk ojcowski jest zjawiskiem rzadziej badanym niż lęk matczyny, jego znaczenie nie powinno być umniejszane. Badania sugerują, że stan psychiczny ojca również może mieć wpływ na rozwój dziecka. Wsparcie ze strony partnera jest często kluczowe dla komfortu psychicznego kobiety w ciąży. Istnieje tu wzajemna zależność pomiędzy samopoczuciem matki i ojca a dobrostanem dziecka. Podkreśla to wagę uwzględniania perspektywy i potrzeb mężczyzn w opiece okołoporodowej.
Choć okres oczekiwania na dziecko bywa trudny i pełen wyzwań, warto pamiętać, że jest to również czas budowania niezwykłej więzi i przygotowania do jednej z najważniejszych ról w życiu. Uznanie własnych obaw, przy jednoczesnym skupieniu na dostępnych zasobach i możliwościach wsparcia, może pomóc przejść przez niego z większym spokojem, co ma pozytywny wpływ na całą rodzinę.
Bibliografia:
M. Kaźmierczak, et al. Ocena lęku przed porodem u kobiet ciężarnych. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2017;26(1):69–75.
Kitamura T, et al. Tokophobia: Psychopathology and Diagnostic Consideration of Ten Cases. Healthcare (Basel) 2024;12(5):519.
Brodowska E, Bąk-Sosnowska M. Wpływ ciąży na zdrowie i samopoczucie psychiczne kobiet. Zdrowie człowieka w ontogenezie. Tom II. Aspekty psychospołeczne. Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, 2020.
Kamasz E, et al. Ciąża i poród w opiniach młodych kobiet. Przegląd Pedagogiczny 2021;1:193–205.
Rees S, et al. The impact of maternal prenatal and postnatal anxiety on children’s emotional problems: a systematic review. European Society of Child and Adolescent Psychiatry 2018;28(2):257–280.
Kucharska M, Janicka I. Zależność i wsparcie od partnera a więź matki z dzieckiem w okresie prenatalnym 2018;23(1):139-156.
