Tu była kuźnica Piaseczna. Tarnowskie Góry to nie tylko legenda o chłopie Rybce. Odkrywanie historii hutnictwa

- Historia Tarnowskich Gór związana jest nie tylko ze srebrem, ale i z żelazem. Hutnictwo żelaza miało nawet większy wpływ na rozwój miasta niż srebro, a bardzo niewiele osób o tym wie – mówi Jarosław Samol, pasjonat i założyciel Ferricudiny w Strzybnicy. W tym miejscu jest m.in. skansen hutnictwa.

W miejscu, w którym Jarosław Samol odtworzył Ferricudinę (z łaciny kuźnica żelaza) zaczęło się hutnictwo żelaza w Tarnowskich Górach. Zapoczątkowało osadę Piaseczna i potem Strzybnicę.

– Tutaj spotykali się mieszkańcy, pływali łódkami na stawie kuźniczym, łowili ryby i raki, zawiązywały się przyjaźnie, młodzi przychodzili na randki – opowiada pasjonat.

Z informacji, które zebrał, wynika, że najstarszą kuźnicą nad Małą Panwią, według legendy przekazanej przez nadwornego historyka książąt pszczyńskich Ezechiela Ziviera, była kuźnica Kuczowska z 1365 r., w lasach dóbr dziedzicznych Lubszy. Natomiast najprawdopodobniej najstarszą nad rzeką Stołą była kuźnica Piaseczna (Ferricudina Piasetzna), o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1415 r.

– Wiele faktów wskazuje, że właśnie o niej napisano w dokumencie erekcyjnym kościoła parafii w Starych Tarnowicach "Ruda que vulgariter vocatur Hammer". W tym samym okresie (1417 r.) miała też powstać kolejna kuźnica na rzece Stole – Cleinwerk w Hanusku – wyjaśnia Jarosław Samol.

Kuźnica w rękach Donnersmarcków

Z protokołu tarnogórskiego magistratu z 1579 r. wynika, że pierwszym właścicielem Kuźnicy Piaseczna był mistrz Łazenka. Potem interes przejęli Andrzej Lysth, Wojtek Koczyba, Wawrzyn Łamaniec i pani Bruskowa (1575 r.). Pod koniec XVI w. właścicielami zostali bracia Mikołaj i Wacław Blacha (właściciele Rybnej).

W 1671 r. dobra Piaseczna z kuźnicą trafiły do książęcego rodu Henckel von Donnersmarck. Wtedy przemianowano kuźnicę Piaseczna na kuźnicę sztab i sprzętów. Za Hugona I Henckel von Donnersmarcka usypano większą groblę i wybudowano jaz zasuwkowy z materiału pohutniczego. Powstał zespół hydrotechniczny na obecnej ul. Starohutniczej, który jako ewenement na skalę Śląska został wpisany do ewidencji zabytków.

– Po sąsiedzku, w roku 1808, Hugon Henckel von Donnersmarck wybudował Hutę Łazarza z wielkim piecem w kształcie krzyża – zauważa Jarosław Samol. Po upadku małych kuźnic w 1882 r., kuźnicę Piaseczna przekształcono na młyn Maurycego (później Pluta).

Co jest w skansenie?

W skansenie w Ferricudinie odtworzono, według historycznych opracowań, chatę słupową z epoki łużyckiej, a także śląską wersję okrągłej dymarki. Zrekonstruowane, w części oryginalne, koło wodne z młotem cajnarskim pochodzące z kuźnicy Piaseczna można zobaczyć w skansenie maszyn przy Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach. Energię spiętrzonej wody wykorzystywano właśnie do napędzania miechów dymarskich i młotów cajnarskich.

W skansenie w Strzybnicy są ponadto mielerze do wypalania węgla drzewnego, dmuchawy w wersji ręcznego miecha z wołowej skóry, kowadła, płuczki i narzędzia hutnicze. Po rozpaleniu dymarki można przyjrzeć się procesowi przepalania rudy.

– Strzybnica ma swoją ciekawą hutniczą historię, którą na pewno warto lepiej poznać. Tarnowskie Góry to nie tylko legenda o chłopie Rybce i dzieje wydobycia rud srebra i ołowiu. Hutnictwo żelaza i szlak kuźnic na rzece Stole to też historia niezwykle ciekawa. Tak stare dzieje Strzybnicy są praktycznie nieznane, a wielu niesłusznie sądzi, że jej powstanie wiąże się ze zbudowaną znacznie później Friedrichshutte – zauważa Jarosław Samol.

[ZT]35548[/ZT]