Demonstracyjny przejazd rowerem z mauserem na plecach

Z racji rocznicy wybuchu I powstania śląskiego, wiele się mówi o wydarzeniach, których skutkiem było przyłączenie do Polski Górnego Śląska. Jak wiadomo nie wszędzie prowadzono działania zbrojne, nie wszędzie ginęli ludzie. W wielu miejscach powstanie sprowadzało się do propagandowej walki o plebiscytowe głosy. Jak informuje Fryderyk Zgodzaj, tak właśnie było w Tworogu.

Tekst archiwalny Marty Kobędzy-Krain,opublikowany w Gwarku z 20 października 2009 r.

- Nie ma informacji na temat jakichkolwiek działań zbrojnych w Tworogu - mówi Fryderyk Zgodzaj.

Wiadomo, że gotowość do powstania zgłosiło 80 osób. Tworoscy „korfanciorze” (zwolennicy Korfantego), mimo niedostatecznego uzbrojenia, mieli za zadanie kontrolować ościenne miejscowości i miasto powiatowe Toszek. Tam właśnie, jak informuje Zgodzaj, poległ jeden powstaniec z Boruszowic.

– W samym Tworogu nie było żadnych potyczek, czasami zdarzyło się, że jakiś powstaniec przejechał demonstracyjnie na rowerze z mauserem na plecach, ot i całe powstanie – zauważa historyk.

Miejscowość nie była jednak wolna od walki na słowa - o plebiscytowe głosy. Obie strony prowadziły intensywną kampanię propagandową. Organizowano wiece, manifestacje, drukowano plakaty, widokówki, a dla osób słabo posługujących się językiem polskim – dwujęzyczne ulotki.

– Jeden z agitatorów, nawołujący do głosowania za Polską, obiecywał, że za oddany głos każdy otrzyma „Bergmann’sko krowa”. Sądzono, że to nazwa rasy, tymczasem w żargonie górniczym oznaczało to kozę – przytacza zabawną historię Zgodzaj.

W miejscowości działały liczne organizacje. Z inicjatywy Polskiej Organizacji Wojskowej zorganizowano koło amatorsko-teatralne. Aktorami teatrzyku byli mieszkańcy Tworoga, Nowej Wsi Tworoskiej i Brynka.

W 1920 r. powołano organizację żeńską, która na wypadek wybuchu kolejnego powstania miała za zadanie pełnić służbę pomocniczą, sanitarną, wywiadowczą, kurierską i propagandową. W Nowej Wsi szkolono 30 kobiet. – Mieszkanka Świniowic, słabo znająca język polski, ucząc się zakładania opatrunków, zrozumiała, że ma „owijać barany”, co uznała za żart. W rzeczywistości chodziło o owijanie rany – przytacza kolejną anegdotę Fryderyk Zgodzaj.

Na terenie gminy działało również Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, którego celem było krzewienie kultury fizycznej i działalności kulturalno-oświatowej, a także Towarzystwo Polek. Do dzisiaj w gminie można obserwować pozostałość ich działalności. Członkinie towarzystwa kupiły obraz Matki Boskiej Częstochowskiej. Do dzisiaj wisi w tworoskim kościele, po lewej stronie przy prezbiterium.

W Tworogu w plebiscycie wzięło udział 838 uprawnionych do głosowania i dodatkowo 160 wotantów (przesiedleńców z zachodniej części Niemiec). Odliczając wolantów tworożanie opowiedzieli się za stroną niemiecką większością 43 głosów.

III powstanie śląskie wybuchło 3 maja 1921 r. Tworóg został opanowany przez siły POW, które przystąpiły do rozbrajania posterunków niemieckiej policji. W drugiej jego fazie (po 10 maja1921 r.) w tworoskim zamku mieściła się siedziba dowództwa Grupy „Północ”.

Ze względów strategicznego duże znaczenie dla jej działalności miała tworoska kolej. 5 maja uruchomiono linię kolejową Tworóg-Kielcza-Kolonowskie-Myślina. W hucie „Zawadzki”, przy współpracy zakładami w Krupskim Młynie, zbudowano cztery pociągi pancerne, które w okresie od 12 maja do 5 czerwca utworzyły pułk pociągów pancernych Grupy „Północ”. Jeszcze w latach 70. można było zobaczyć na trasie lokomotywę jednego z pociągów. – Kursowała przez Tworóg do Tarnowskich Gór o 5.30. Seledynowa lokomotywa miała dwie nitowane płyty osłaniające kocioł – opisuje Zgodzaj.

Ostatnie powstańcze i niemieckie oddziały opuściły teren plebiscytowy 5 lipca. Oryginalny powstańczy sztandar z Tworoga został po raz ostatni publicznie zaprezentowany 15 kwietnia. z okazji nadania tworoskiej szkole imienia „Powstańców Śląskich”.

(tekst powstał w oparciu o materiały Fryderyka Zgodzaja)

Czytaj też:

Tarnowskie Góry. Hrabia szuka nowego domu i stawia na Karłuszowiec

Zmasakrowane ciało nadleśniczego. Śmierć za PPR?

[ZT]41388[/ZT]